Sułowski Tadeusz Jan, krypt. T.S. (1874–1952), inżynier elektrotechnik, przemysłowiec, działacz polityczny.

Ur. 26 X w Warszawie, był synem Józefa (1840–1909), fotografa, prezesa warszawskiego Tow. Głuchoniemych, i Zofii z Karwowskich (ur. 1842).

S. ukończył w r. 1896 studia ze specjalizacją elektrotechnika na Wydz. Mechanicznym Inst. Technologicznego w Petersburgu. Następnie kontynuował naukę na Wydz. Elektrycznym politechn. (Technische Hochschule) w Berlinie Charlottenburgu. Należał do berlińskiego oddz. Związku Młodzieży Polskiej «Zet» i działał w składzie jego pięcioosobowej Centralizacji. Po uzyskaniu w r. 1900 dyplomu inżyniera zamieszkał w Łodzi i podjął pracę w tamtejszym oddz. Zakładów Elektrotechnicznych «Siemens». Ok. r. 1900 wstąpił do Ligi Narodowej i od kwietnia 1904 był jej komisarzem na m. Łódź oraz na gub. piotrkowską i kaliską. Należał do założycieli powstałego 2 III 1909 Łódzkiego Stow. Techników i wszedł w skład jego zarządu; został też przewodniczącym zorganizowanego przez siebie Koła Elektrotechników. W r. 1912 objął dyrekcję łódzkiego «Siemensa». Po wybuchu wojny, w r. 1914, został wiceprzewodniczącym powołanego wtedy Głównego Komitetu Obywatelskiego m. Łodzi, a w utworzonym przy nim Centralnym Komitecie Milicji Obywatelskiej objął funkcję przewodniczącego. Wiosną 1915 wraz z Leopoldem Skulskim i Kazimierzem Rossmannem założył w Łodzi tajne Zjednoczenie Narodowe, zbliżone do Narodowej Demokracji, i ze Skulskim kierował jego okręgiem łódzkim. Prowadził redakcję wydawanego od 2. poł. r. 1916 nielegalnego pisma „Zjednoczenie Narodowe” oraz współpracował z wydawanym przez warszawskich i łódzkich działaczy Ligi Narodowej (od stycznia 1917 do września 1918) periodykiem „Wiadomości Polityczne. Czasopismo poświęcone zagadnieniom polityki światowej”. Jako przedstawiciel Zjednoczenia Narodowego, w styczniu 1917, w wyniku wyborów rozpisanych przez niemieckie władze okupacyjne, wszedł w skład łódzkiej Rady Miejskiej; został jej przewodniczącym, a także prezesem Koła Polskiego. Za ignorowanie na tym stanowisku zarządzeń okupacyjnych władz niemieckich został w lutym 1918 ukarany grzywną. Wchodził w skład powołanego w czerwcu 1917 przez metropolitę warszawskiego Aleksandra Kakowskiego tzw. komitetu arcybiskupiego, zajmującego się trudną sytuacją aprowizacyjną miast. Wraz z Witoldem Staniszkisem reprezentował Zjednoczenie Narodowe w Międzypartyjnym Kole Politycznym (pełnił w nim funkcję członka sekretariatu), m.in. 26 XI 1917 na konferencji z powołanym wtedy przez Radę Regencyjną premierem Janem Kucharzewskim, na której bezskutecznie próbowano ustalić wspólną płaszczyznę polityczną.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w r. 1918, przeniósł się S. do Warszawy. Wraz z Antonim Stamirowskim doprowadził do założenia 5 XII t.r. pierwszej w niepodległej Polsce spółki akcyjnej «Siła i Światło», której celem była elektryfikacja kraju, a zwłaszcza budowa i eksploatacja przedsiębiorstw opartych na wykorzystaniu elektryczności (elektrownie, tramwaje, elektryczne koleje, fabryki kabli itp.). W spółce objął S. stanowisko dyrektora naczelnego oraz wszedł w skład Rady Zarządzającej. W znacznej mierze dzięki niemu spółka dysponowała szybko 15 % mocy polskich elektrowni i stała się jednym z największych koncernów w Polsce. Opierając się na kapitale brytyjskim (od r. 1930 – belgijskim), założyła wiele przedsiębiorstw, m.in. Elektryczne Koleje Dojazdowe S.A. w Warszawie, Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim S.A., Sieci Elektryczne S.A., Polska Żarówka S.A. w Pabianicach; wykupywała też przedsiębiorstwa już istniejące, m.in. elektrownie w okręgu krakowskim oraz zakłady Kabel Polski S.A. w Bydgoszczy. Po powstaniu 24 IV 1919 Związku Elektrowni Polskich został S. jego pierwszym prezesem; przez wiele lat był też członkiem rady Związku. W czerwcu t.r. uczestniczył w Warszawie w I Zjeździe Elektryków Polskich, na którym założono Stow. Elektryków Polskich; został członkiem komisji rewizyjnej jego Zarządu Głównego. Na II Zjeździe Elektrotechników Polskich w Toruniu (30 X – 1 XI 1921) wystąpił z referatem o sposobach finansowania elektryfikacji w Polsce, który opublikował w „Przeglądzie Elektrotechnicznym” (R. 3: 1921 nr 21). Również na łamach tego periodyku ogłosił w r. 1922 artykuły, m.in. Znaczenie Ustawy Elektrycznej (R. 4 nr 7, jako T.S.) i Warunki rozwoju elektryfikacji w Polsce (nr 23). Pełnił funkcję wiceprezesa Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (popularnie zwanego Lewiatanem) i reprezentował go w powołanej t.r. Państw. Radzie Elektrycznej, opiniującej sprawy gospodarki elektrycznej i elektryfikacji kraju. W r. 1924 odszedł z prezesury Związku Elektrowni Polskich. Był współzałożycielem i udziałowcem powstałej 5 II t.r. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością «Polskie Radio», która po otrzymaniu 18 VIII 1925 od ministra handlu i przemysłu Czesława Klarnera koncesji «na budowę i eksploatację na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej urządzeń radiofonicznych» przekształciła się 20 IV 1926 w spółkę akcyjną o kapitale 1 250 000 zł. Od początku pełnił S. funkcję prezesa Rady Zarządzającej «Polskiego Radia», a po rezygnacji z niej zachował w l. trzydziestych członkostwo Rady. W l. 1930–9 wchodził w skład rady i zarządu Polskiego Związku Przedsiębiorstw Elektrotechnicznych. Był członkiem komitetu organizacyjnego Kongresu Międzynarodowego poświęconego sprawom tramwajów, kolejnictwa dojazdowego i ruchu autobusowego, odbytego w dn. 30 VI – 7 VII 1930 w Warszawie. W r. 1933 zrezygnował z funkcji dyrektora naczelnego spółki «Siła i Światło» i przeszedł na stanowisko prezesa jej rady nadzorczej, które sprawował do końca istnienia przedsiębiorstwa. W l. 1934–9 wchodził w skład zarządu spółki wydawniczej „Przeglądu Elektrotechnicznego”. W l. 1936–8 pełnił funkcję prezesa Banku Towarzystw Spółdzielczych S.A. w Warszawie. Był współautorem pracy zbiorowej „O program elektryfikacji” (W. 1937).

Wg Zbigniewa Landaua S., reprezentując 16 przedsiębiorstw o kapitale ponad 400 mln zł, należał do ścisłej czołówki oligarchii finansowej II RP. Poza pracą zawodową interesował się sztukami pięknymi, zwłaszcza malarstwem, i był członkiem TZSP. Kolekcjonował obrazy, m.in. Jana Matejki, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Rapackiego oraz Kossaków, posiadał też pokaźny zbiór karykatur politycznych (większość tych kolekcji zaginęła w czasie drugiej wojny światowej). W okresie międzywojennym nadal był związany z obozem Narodowej Demokracji, ale aktywności politycznej już nie przejawiał. Był fundatorem anonimowych stypendiów dla studentów.

Już za życia był S. mylony z Tadeuszem Sułowskim, ziemianinem, w l. 1924–9 dyrektorem Banku Ziemiańskiego w Warszawie, posiadającym duże wpływy w kręgach wojskowych (m.in. był partnerem brydżowym Edwarda Rydza-Śmigłego), utracjuszem o opinii «nieuchwytnego dłużnika». Obaj Sułowscy zasiadali w l. trzydziestych w Radzie Zarządzającej «Polskiego Radia». Przykrości wynikające z identyczności nazwisk oraz diametralnie różnych postaw życiowych spowodowały zatrudnienie przez S-ego specjalnego adwokata w celu obrony przed atakami dotyczącymi imiennika. Po drugiej wojnie światowej spółka «Siła i Światło» została upaństwowiona. W l. 1945–9 prowadził w Zakopanem wraz z drugą żoną Janiną hotel «Światłomir», w którym ukrywali się działacze opozycyjni. S. zmarł 16 VII 1952 w Zakopanem, został pochowany 23 VII w Warszawie na cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym (kw. 61, pod murem ul. Tatarskiej).

W małżeństwie z Zofią Kazimierą z Mikułowskich (ok. 1880–1943) miał S. czworo dzieci. Najstarszy syn Zygmunt Marian (1902–1940), ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., absolwent Szkoły Handlowej uniw. w Liège (1930), był dyrektorem administracyjno-handlowym Polskiego Radia, a od r. 1935 pracownikiem warszawskiej filii belgijskiej spółki akcyjnej «Solvay»; walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. jako porucznik artylerii rezerwy w 3. p. artyl. lekkiej; ujęty przez Armię Czerwoną, został zamordowany w Katyniu. Drugi syn Janusz (1907–1989) był inżynierem elektrykiem, absolwentem Politechn. Gdań., podczas drugiej wojny światowej oficerem WP, do r. 1945 więźniem obozów jenieckich w Niemczech, po wojnie pracował w Polskim Urzędzie Patentowym. Trzeci syn, Stefan Arkadiusz (1910–1969), był inżynierem mechanikiem, absolwentem Politechn. Warsz., uczestnikiem wojny obronnej 1939 r., w czasie okupacji pracował jako motorniczy w Warszawie, był ożeniony z Ireną z Dąbrowskich, a potem Jolantą Frankowską. Córka Zofia (1913–2005) była po mężu Guttner.

Enc. gosp., II; Enc. Warszawy; Morawski W., Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 r., W. 1998 (błędne informacje); PSB (Skulski Leopold, Staniszkis Witold); Piłatowicz J., Ruch stowarzyszeniowy inżynierów i techników polskich do 1939 r. T. 2. Słownik polskich stowarzyszeń technicznych i naukowo-technicznych do 1939 r., W. 2005; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Tucholski J., Mord w Katyniu. Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Lista ofiar, W. 1991 s. 223 (dot. syna, Zygmunta Mariana); Waldorff J. i in., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984 s. 203; – Gospodarka elektryczna w Polsce, Red. M. Kuźmicki, W. 1930 s. 104–5, 113, 119, 145, 178, 184, 187, 209, 232, 1009, 1134–5; Historia elektryki polskiej, W. 1972 I (fot.), W. 1974 III, W. 1977 II, IV; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959; Kozicki S., Historia Ligii Narodowej, Londyn 1964; Kozłowski C., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Kubiatowski J., Mgr inż. Tadeusz Jan Sułowski (1874–1952), „Przegl. Elektrotechn.” R. 45: 1969 z. 6 s. 280 (fot.); Kwiatkowski M. J., Narodziny Polskiego Radia, W. 1972; tenże, „Tu Polskie Radio Warszawa…”, W. 1980; Landau Z., Oligarchia finansowa Drugiej Rzeczypospolitej, „Przegl. Hist.” T. 62: 1971 z. 1 s. 86; Łódź. Dzieje miasta. Tom pierwszy do 1918 r., W.–Ł. 1980; Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914. W. 1967; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P. 1931 II 196; Wątor A., Chrześcijańsko-narodowi. Z dziejów nurtu politycznego do 1928 roku, Szczecin 1999; – Informator o władzach i organach Stowarzyszenia Elektryków Polskich oraz spis członków indywidualnych i zbiorowych w r. 1936/7, W. s. 53; toż w r. 1937/8, W. s. 76; Michalczyk R. T., Z Włocławka do Wrocławia 1900–1950, Wr. 1976 s. 89–91; Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych w Polsce, W. 1929 poz. 397, 403; Rocznik Polskiego Radia, T. 1: 1933 [1934] s. 9, 187; Spółki akcyjne w Polsce, R. 1: 1921/2 s. 133, R. 2: 1922/3 s. 143, R. 3: 1928 s. 306, 324; Sprawozdanie z Kongresu Międzynarodowego, poświęconego sprawom tramwajownictwa, kolejnictwa dojazdowego i ruchu autobusowego odbytego w Warszawie dn. 30 VI – 7 VII roku 1930, W. 1931 s. 14; Wierzbicki A., Żywy Lewiatan. Wspomnienia, W. 2001; – „Monitor Pol.” R. 9: 1926 nr 92; „Świat” R. 21: 1926 nr 17 s.7 (fot. zbiorowa), R. 25: 1930 nr 10 s. 22 (fot.); „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 36: 1991 nr 2 (dot. syna, Zygmunta Mariana, fot.); – Nekrologi: „Kur. Warsz.” 1909 nr 56, 57, 59 (dot. ojca S-ego); „Życie Warszawy” 1952 nr 173; – AP m. stoł. W.: Zespół nr 159/I, akta stanu cywilnego paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Andrzeja w W. z l. 1826–1906, sygn. 80 (wpis ur. S-ego); USC w Zakopanem: Akt zgonu S-ego, nr 606/52; – Mater. Red. PSB: Informacje wnuka S-ego, Andrew C. Sulkowskiego z Toronto.

Stanisław Tadeusz Sroka